Andrew Abbott-Şikago Okulu 100 Yaşında

Bu yazıda bir kitap bağlamında sosyoloji tarihi sayfalarına ilginç bir olay olarak geçecek hadiselerin birinden bahsedeceğim. Andrew Abbott Amerikan sosyolojisinin yaşayan ustalarından. Abbott kendisini Şikago Okulu geleneği içinde konumlandırmış ve bol ödüllü birçok araştırmaya imza atmış bir sosyolog. 1988'de yazdığı The System of Professions (Mesleklerin Sistemi) adlı kitabı modern toplumlarda ileri işbölümü ve uzman emeği üzerine yazılmış eserlerin en önemlilerinden. Kitap Amerikan Sosyoloji Derneği'nden Sorokin ödülü alır. Daha önceden Amerikan Psikiyatri Derneği üzerine ve psikiyatri mesleğinin doğuşu üzerine yazdığı makaleler de referans eser niteliğinde. Son on yılda sosyolojik epistemoloji alanına, bir çoğu önceki yıllarda yayınladığı makalelerinin oldukça sistematik derlenmesinden oluşan Chaos of Disciplines (Disiplinlerin Kaosu), Time Matters (Zaman Meseleleri) ve Methods of Discovery (Keşif Yöntemleri) adlı kitaplarıyla esaslı katkılar yaptı. Çalışmalarında Şikago okulunun ekolojik terminolojisini, pragmatik felsefesini ve post-pozitivist sosyal bilimlerinin epistemolojisini temel alan ve "sekans analizi" adını verdiği yapı ve aktör ilişkilerini içermenin yanı sıra sosyolojide sıklıkla ihmal edilen "olay" faktörünü de analize dahil eden bir toplumsal zaman teorisi ve sosyal değişim açıklama programı geliştirerek yenilikçi bir araştırma programı sunar. Amerikan Sosyoloji Dergisi'nin editörlerindendir ki bu aşağıda yazacağım olayla ilgisi nedeniyle oldukça ironiktir. 

Andrew Abbott

Uzatmadan geleyim konuya. American Journal of Sociology'nin (Amerikan Sosyoloji Dergisi - AJS) editörü Prof. Marta Tienda AJS'nin tarihi hakkında bir makale yazıp yazmayacağını 1992 senesinde Abbott'a sorar. Amaç 1995'de derginin kuruluş yıldönümü onuruna dergi hakkında bir yazı yayınlamaktır. Abbott teklifi kabul eder. Bir arşiv çalışmasından sonra yazısını tamamlar. Yazısını Şikago Okulu'nun ilk dönemi ve yine bölümün yayını olan AJS'nin de ilk dönemiyle sınırlar. Kendisinden beklenen formel kuramlar ve hipotez testleri çerçevesindeki bir yazı yerine, Şikago Okulu'nun analitik ve karmaşık bir öyküsü sunulur. Bölüm içindeki ayak oyunları, okulun kurumsal gelişimi gibi mevzular da yazının içindedir. Fakat okulun 1945 öncesindeki tarihi konusunda "yetersiz" bir bakış açısına ve bilgisizliğe "sahip" editörler için yazının büyük bölümü gereksiz görülür ve yazıdan geniş kesintiler ve neredeyse tamamen yeniden yazma talep edilir. Bu sırada Abbott Şikago'da dekan, Amerikan Sosyoloji Derneği'nde ise yayın komite üyesi olmuştur. Bu skandal geri çevirmeden sonra Abbott yazıyı geri çeker. 1997'de Social Forces dergisinde Zaman ve Mekan Üzerine: Şikago Okulunun Çağdaş Geçerliliği adıyla yayınlar. Daha sonra yazdığı bu makaleyi de içerecek şekilde çalışmanın boyutlarını genişleterek bölümün tarihi ile derginin -AJS'nin- tarihini iç içe anlatan bir kitap çalışmasına girer.
Derginin ve bölümün arşivini, kişisel mektupları, yayınlanmış eserleri didik didik eder ve bölümün ve mesleğin tarihi hakkında titiz bir sosyolojik monografi yazar. İkinci bölümünü Emanuel Giziano'yla birlikte araştırır ve kaleme alır. En sonunda kitap Bölüm ve Disiplin: Şikago Sosyoloji 100 Yaşında adıyla 1999'da yayınlanır. Yazısını yayımlamayı reddeden Amerikan Sosyoloji Dergisi'nin 2000 yılından sonra editörü olur ki bu biraz da kitabın başarısı ve sosyologlar arasında yarattığı etkiyle de bağlantılı olsa gerek.
Çalışma yedi bölümden oluşuyor. İlk otuz sayfa mükemmel denebilecek bir ayrıntıda bir Şikago Okulu monografisi sunuyor. İkinci bölüm Albion Small döneminde (1854-1926) bölümün kuruluşu, idari tarihi, derginin yayın hayatına başlaması, bölüme yeni katılımlar gibi konuları ve AJS'nin tarihini anlatıyor. Hangi mesleklerden insanlar dergiyi daha çok domine etti, derginin Small dönemindeki kimliği nasıl şekillendi, efsanevi Robert Park ve ekibinin getirdiği yenilik nasıl tuttu gibi sayısız konunun açımlanmasıyla bu bölüm şekillenmiş. Ayrıca bu dönemde bölüm içinde yapılan ve özellikle kent, ırk çalışmaları, etnisite sosyolojisinin kurucu eserleri olarak anılan Park, Hughes, Wirth, Zorbaugh gibi isimlerin yazdığı eserlerin bağlamı da hikayede mevcut. Üniversite ve fakülte yönetiminden kaynaklanan bir dizi tercihin yarattığı etkiler odağında geçen otuz yılda oluşmuş ekibin nasıl dağıldığı, yeni isimlerin bölüme girmesiyle araştırma programına ilişkin tartışmaların ne tür şekiller aldığı, bir dizi arka arkaya beklenmedik ölümün bölümün geleceğini nasıl etkilediği Geçiş Dönemi olarak ele alınan üçüncü bölümde anlatılıyor. Bu 2. ve 3. bölümler aynı zamanda sosyoloji tarihinde hala anılmaya değer parlak kentsel etnografilere de değiniyor. The City (Şehir) adlı klasik başyapıttan başlayarak Louis Wirth, Everett Hughes, Harvey Zorbaugh, Nancy Fraser gibi isimlerin yazdıkları eserlerin önemi bu bölümün anlatımında daha da belirginleşiyor.  Geçiş Dönemi okul tarihinde önemli etkiler bırakır. Özellikle sosyolojik epistemoloji ve metodoloji konusunda bölüm seminerlerinde profesörler arasındaki hararetli tartışmaların gitgide subjektivist bir pozisyonu güçlendirmesi, Herbert Blumer gibi isimlerin diğer profesörlerin yarattığı dengede yeterli etkinlik alamaması, dekanlığın yaptığı atamalarla bölüme sürekli müdahale etmesi gibi bir çok sorun nedeniyle bölümün parlak dönemi de sona erer. Bu derginin kimliğine de yansır. Amerikan Sosyoloji Derneği'nin yeni bir dergi çıkarmaya başlaması (American Sociological Review), Lazarsfeld gibi anaakım pozitivistlerin, rasyonel seçim kuramcılarının ve işlevselci Parsons gibi Harvard hocalarının yeni rakip kuvvetler olarak ortaya çıkması dergiyi de, bölümü de etkiler. Kamuoyu algılarını, kanaatleri, siyasal eğilimleri ölçmeye dayanan sosyolojik gerçeklik ve teoriden bihaber bir pozitivizmin gittikçe güçlenmesi bölümün zengin sosyal araştırma ve etnografik betimlemeye dayanan yaklaşımına ciddi bir rakip olur. Zamanla rakip güçlerin yarattığı iklim Şikago "markası"nı silikleştirir. Dergi kaçınılmaz olarak bu yeni ortama uyum sağlar ve bir ekol yayın olmaktan çok profesyonel meslek dergisine dönüşür. 1955'ten itibaren bölüm yeni bir yön alır. 4., 5. ve 6. bölümlerden hem derginin hem de bölümün savaş sonrası dönemdeki yeni yönelimi ayrıntılı bir biçimde açıklanmaktadır. Mevcut teorik birikimle uyumlu çalışanların yanı sıra James Coleman (rasyonel seçim kuramı), Edward Shills (tarihsel sosyoloji), Morris Janovitz (Ordu Sosyolojisi) gibi birçok isimle bölüm hem zenginleşir ama aynı zamanda farklılaşarak ilk dönemdeki insicamını kaybeder.
Abbott'un kilit kavramlarından biri "çevre"dir. Ekolojik bakış açısını yansıtan bu kavramla Abbott, bir meslek ve onun icrası ile etrafındaki idari (üniversite, fakülte, bölüm içi gelişmeler), sosyal (akademisyenlerin sosyal çevresi) ve ekonomik (araştırma fonları gibi) dünya arasındaki ilişkileri ayrıntısıyla birbirine bağlar. Abbott'un iş ve meslek sosyolojisi çalışmalarında da bu terminoloji başattır. Abbott'a göre bölümün kuruluş yıllarından kalma sosyal araştırma, sahada gözlem, katılımlı gözlem, etnografi gibi yöntemlere dayalı birikim 1970'lerden itibaren yeni kuşaklarla yeniden organize olur. Nesne açıklanırken modelin kompleksiteye ve zaman-mekan boyutlarına duyarlılığı bakımından zaman içinde farklı çerçeveler de gelişir. Ağ yaklaşımın ustalarından Edward Laumann, Peter Blau, Andrew Abbott, Ervin Goffman, doktorasını Şikago'da aldıktan sonra bu bölümde yıllarca çalışan Harrison White gibi isimler okulun yeni kuşak isimlerindendir. Son bölümde Abbott'a göre ilk yıllarında yapılan büyük araştırmalarla uyumlu şekilde "bölüm" meydan okumasını sürdürmektedir. Kitap sosyoloji tarihinin en önemli sayfalarından birini sosyolojinin araçlarını mesleğin tarihine tutarak başarıyla irdeliyor. Amerikan pragmatizminden sofistike bir sosyolojik teori üreten okulun/ekolün epistemolojik ve metodolojik bakımdan kendi içinde çeşitlenerek büyümesi ve olgunlaşması da dikkate değer.