Patrick Geddes

1854 ile 1932 yılları arasında yaşayan Patrick Geddes'in ismi şehir planlaması eğitimi almayanlar dışında pek bilinmez. Biyoloji eğitimi almış olmasına rağmen, özellikle şehir plancılığı, çevre felsefesi ve teknoloji eleştirinde erken dönemin en etkili düşünürlerindendir. Lewis Mumford'ın eserlerinde ismi sık sık geçen ve bir üstad olarak selamlanan Geddes İskoçya'da sosyoloji profesörlüğü de yapmıştır. Ömrünün son döneminde Akdeniz ve Yakın Doğu ülkelerine geziler yapmış, birçok şehir için şehir planları yapmış ve ölmeden önce Fransa'ya yerleşerek öğrenciler yetiştirmiş bir düşünürdür. Elisée Reclus gibi yakın dostlarının da katkısıyla Edinburgh üzerine yaptığı şehir planıyla planlama tarihine büyük bir adım attırmıştır. İlk kent anketlerini (kendi ifadesiyle sörveylerini) kapsamlı biçimde kullanması, park, bahçe ve kamusal alan kullanımları için icat ettiği fikirler, planlama öncesi araştırma ve analiz düşüncesini kurumsallaştırmasıyla yaşadığı dönemde de yaygın bir etki sahibi olmuştur.

Patrick Geddes

Geddes'in önemi daha çok kent ve çevre sorunlarını sistematik ve kapsamlı bir felsefe içinde organik terimlerle ele almış olmasında yatıyor denilse abartılmış olmaz. Özellikle yurttaş katılımını dışlayan cetvel ve pergel şehirciliğini eleştiren Geddes, insani ölçeği yok etmeyen dengeli bir şehircilik fikrinin ilk önemli savunucularındandır. Yurtdışında bir kaç kitabını tesadüfen bulduğum sonra da kapsamlı bir biyografisini aldığım bu isimden Lewis Mumford'ın eserlerinden aşina olsam da, yeterince tanımıyordum. Geddes ismi kent tarihçiliği ve sosyolojisi için kritik önemde bir düşünür ve eleştirmen olmasına rağmen ülkemizde pek bilinmez ve zikredilmez. Özellikle özgürlükçü bakış açısı, yerel katılımı önemsemesi, çevre ve teknoloji felsefesi alanındaki orjinalitesi ile klasik sosyoloji çalışmaları arasında anlatılması gereken bir klasik düşünür olarak görünmeye başladı bana. Çabaları İngiltere, İskoçya ve ABD'de belirli bir ilgi ve övgü almış olsa da, düşüncülerinin özgünlüğü ile ülkemizde de keşfedilmeyi bekleyen bir düşünür.